Una istòria de pingoín

/archives/2009/10/11/15388545.html

De còps que li a lei fisicians an d'inspiracions estranjas, encuèi vos vau parlar dau diagrama pingoín. Aquò es una classa de diagrama de Feynman que sa fòrma sembla vagament (mai alora vagament...) a un pingoín. Lo tèrme foguèt inventat per lo teorician inglés John Ellis qu'explica ^[ref] :

"Mary K. [Gaillard], Dimitri [Nanopoulos] e iéu foguèron d'en premier interessats a ço qu'ara dison diagramas pingoín mentre qu'erem estudiant la violacion de simetria CP dins lo Model Estandard en 1976... Lo nom pingoín venguèt en 1977, coma aquò :

Dins la prima de 1977, Mike Chanowitz, Mary K e iéu escrivieron un papièr sus lei GUTs predisent la massa dau quark b avans que siágue trobat. Quora foguèt trobat unei setmanas mai tard, Mary K, Dimitri, Serge Rudaz e iéu comencerem imediatament a trabalhar sus sa fenomenologia. Aquel estiu, li aviá una estudianta au CERN, Melissa Franklin qu'ara es experimentalista a Harvard. Una serada, ela, iéu, e Serge venguerem en un pub, e ela e iéu comencerem un juèc de flechetas. Avem fach una escomessa, que se perdiáu deuriáu botar lo mòt pingoín dins mon papièr de venir. En fach quita lo juèc de flechètas avans la fin, e foguèt remplaçada per Serge, que mi batèt. Pasmens, mi sentèri oblijat de realisar lei condicions de l'escomessa.

Pendent un moment, era pas tant clar per iéu coma botar lo mòt dins aqueu papièr sus lo quark b qu'eri escrivent d'aquesto temps. Puèi, un ser, apres lo trabalh au CERN, m'aresteri sus lo camin au tornar a maion per visitar un amic vivent a Meyrin monte fumeri de substanças illegalas. Pus tard, quora torneri au miéu e continuèri a trabalhar sus nòstre papièr, ai agut un flash subit que lei famós diagramas semblavan a de pingoíns. Alora boterem lo nom dins nòtre papièr, e la sobra, coma dison, es istoria."

Mai qu'es qu'un diagrama de Feynman ?

Es una metòda per representar un calcul d'un biais fòrça picturau e fisic. Lei linhas representan fisicament una particula que si passeja dins lo sens dei flèchas, e lei ponchs son d'entaraccion entre mantunas particulas. Matematicament li a una correspondança exacta entre cada diagrama e cada formula que podèm trobar en fisica dei particulas. Per ço qu'es de la plaça dei ponchs, dins un sens (generalament de seneca cap a drecha) es lo temps, e dins l'autre sens es una direccion d'espaci. Fin finala una particula que va dins lo sens inverse dau temps es en fach equivalent a una antiparticula que va dins lo sens dau temps.

Dins l'exemple a man drecha representam un coble electron-positron que colisionan e s'anihilan en un foton, que fin finala si desintegra de nòu en un coble electron-positron. Vesem ben a man seneca dau diagrama que l'electron e lo positron son ben desseparats en espaci, puèi quora lo temps fa avans (es a dire qu'anem cap a drecha) l'electron e lo positron s'aprochan, e quora si tocan si tornan en un foton, etc.